Dit interview verscheen in tijdschrift WaterForum (mei 2023).
Vijftig procent van de bestuursleden die bij de waterschapsverkiezingen van 15 maart een zetel wisten te veroveren, heeft nog niet eerder in een waterschapsbestuur gezeten. Slechts één op de drie waterschapsbestuurders is een vrouw. Dat blijkt uit onderzoek van WaterForum en de Unie van Waterschappen.
De cijfers zijn gebaseerd op de data van vijftien van de 21 waterschappen. Duidelijk is dat er met de verkiezingen van 15 maart flink wat kennis en ervaring uit de waterschapsbesturen is weggelekt. Deels kan dat worden verklaard uit het schrappen van een flink deel van de geborgde zetels. In 2019 hadden de waterschappen samen nog 160 geborgde bestuurszetels (63 voor bedrijven, 71 voor de agrarische sector en 26 voor de natuurterreinen) en dat is nu teruggebracht tot 84 (42 voor de boeren en 42 voor de natuur). Verder behaalden dit jaar nieuwe partijen relatief veel zetels, met als absolute uitschieter natuurlijk de BoerBurgerBeweging (BBB), die in alle 21 waterschappen samen maar liefst 118 zetels won.
Introductieprogramma’s
Het grote aantal nieuwelingen in de besturen maakt de introductieprogramma’s van de waterschappen extra belangrijk. Dergelijke introductieprogramma’s zijn ‘gefundenes fressen’ in de wereld van de vertegenwoordigende democratie: ook de gemeenteraden, Provinciale Staten en de beide Kamers van de Staten-Generaal kennen ze. In het introductieprogramma van een waterschap maken de nieuwe bestuursleden op verschillende manieren kennis met het werk van het waterschap. Zo worden ze geïnformeerd over de organisatie, financiën en integriteit, en bezoeken ze vaak een rioolwaterzuivering en diverse projecten, zoals een dijkversterkingsproject.
Mannenwereld
De nieuwe bestuurders die bij zo’n introductieprogramma om zich heen kijken, zullen vaststellen dat de waterschapswereld nog steeds een mannenwereld is. Ruim tweederde van de zetels in de waterschapsbesturen (68 procent) wordt bezet door mannen, slechts 32 procent door vrouwen. Noorderzijlvest (18 mannen, 5 vrouwen) en Zuiderzeeland (19 mannen, 6 vrouwen) spannen wat dat betreft de kroon. Dat het ook anders kan, bewijst waterschap Drents Overijsselse Delta. De vrouwen zijn daar aanmerkelijk beter vertegenwoordigd: het waterschap telt 16 mannelijke bestuursleden en 13 vrouwelijke.
‘Contraproductief’
“De mannelijke patriarchale modus operandi domineert nog in de waterschapsbesturen”, zegt Veerle Slegers, lid van het algemeen bestuur van waterschap De Dommel namens Water Natuurlijk. Zij is bovendien directeur van Emancipatiecentrum Feniks in Tilburg. “Ik vat dat samen als: ‘Burgers van Nederland, gaat u rustig andere dingen doen, wij zijn deskundig en weten dus wat goed voor u is, wij regelen het wel.’ Dat is niet alleen ondemocratisch en onrechtvaardig maar ook contraproductief.” In ‘haar’ waterschap is de man-vrouwverhouding ongeveer volgens het landelijk gemiddelde: 21 mannen tegenover 9 vrouwen.
Generatiekloof?
Qua leeftijdsopbouw is het bestuur van De Dommel overigens relatief jong: een derde van de bestuurders is jonger dan 35 jaar. Dat ligt bij veel waterschappen wel anders. De waterschappen Brabantse Delta en Rivierenland hebben bijvoorbeeld ieder slechts twee bestuurders jonger dan 35. Bij de waterschappen Zuiderzeeland en Rijn en IJssel zit zelfs helemaal niemand in die leeftijdscategorie. De gemiddelde leeftijd van de waterschapsbestuurders bij Rijn en IJssel is 57 jaar. Volgens Slegers is het erg lastig gebleken om jongeren aan het waterschap te binden: “Jongeren en jongvolwassenen kunnen zich niks voorstellen bij het taaie, technocratische waterschapsbestuur dat formeel dan wel openbaar is, maar niet bepaald aansprekend wordt uitgevent. Ik denk dat het bijvoorbeeld erg zou helpen als de waterschappen, en specifiek de Unie van Waterschappen, de klimaatboodschap steviger zouden uitdragen. Er zijn niet voor niets heel veel jongeren en jongvolwassenen actief betrokken bij de klimaat- en milieubeweging, zoals Extinction Rebellion. Daar ligt een opgave.”
Gedragsverandering
Er is volgens Slegers nog wel meer emancipatiewerk te doen voor de waterschappen: “Mensen maken de organisatie en die moet geëmancipeerd denken en doen, actief denken en handelen richting diversiteit. Dat begint bij het creëren van besef van de privileges van de mensen die nu in de organisaties en de besturen zitten. De volgende stap is gedragsverandering: hoe kunnen we die privileges gaan delen met andere groepen mensen die nu niet hier zitten, die we niet bereiken maar over wie we wel ingrijpende beslissingen nemen? En waarom is dat nodig?”
Duizend bloemen
“Het bestuur van het waterschap zou een representatieve afspiegeling van de bevolking moeten zijn, en zou daarom dus veel diverser moeten worden dan nu”, vervolgt ze. “Verschillende soorten mensen hebben een verschillende kijk op de wateropgaven en benodigde oplossingen en we hebben juist die brede waaier aan ideeën, oplossingsrichtingen en innovaties nodig. Laat duizend bloemen bloeien: maar dat levert weinig op als je maar één of twee soorten hebt. Ook in het bestuur bestaat een monocultuur en die biedt allang geen oplossingen meer voor alle maatschappelijke, economische en ecologische problemen. Bovendien is representatie een remedie tegen cynisme en wantrouwen en afkeer van de samenleving. De eerste diversiteit was dit jaar zichtbaar op kieslijsten, maar we hebben nog veel te doen. En dat moet snel!”
Niet-Nederlanders
Ook met een campagne gericht op mensen met een niet-Nederlandse achtergrond, is volgens Slegers nog veel te winnen. Alle in Nederland geregistreerde inwoners hebben immers stemrecht bij de waterschapsverkiezingen, ook bijvoorbeeld expats en internationale studenten. “Maar het waterschap is voor hen, net als voor velen in de maatschappij, een onduidelijk orgaan en bestuur. De Unie van Waterschappen moet haar taak daarin veel steviger oppakken, ze laat hier veel op liggen. We hebben afgelopen campagne vanuit Water Natuurlijk actief de expatgemeenschappen benaderd. De respons daarvandaan was steeds: ‘We wisten niet dat we mogen stemmen, waarom stemmen we, hoe worden de waterschappen bestuurd, wat valt er te kiezen?’ De bereidheid om te gaan stemmen was na onze uitleg enorm groot. We hebben zelf ook Engelstalige flyers gemaakt, en vanuit WN landelijk is een verkorte versie van ons programma uitgebracht in het Turks en Arabisch. Over vier jaar mag daar wat mij betreft ook Pools en Chinees bij!”
Delfland
In de aanloop naar de waterschapsverkiezingen op 15 maart bracht dijkgraaf Piet-Hein Daverveldt van het Hoogheemraadschap van Delfland een bezoek aan IHE Delft, om de internationale studenten daar te helpen zich voor te bereiden op de verkiezingen. Hij gaf er onder meer uitleg over de rollen en verantwoordelijkheden van de waterschappen. Niet zonder succes: veel internationale MSc-studenten van IHE Delft grepen de mogelijkheid om te stemmen met beide handen aan.